Cúng Ông Táo Nét Đẹp Văn Hóa Của Người Việt

Đặt và giao hàng tận nơi: 0909 34 99 88

Cúng Ông Táo Nét Đẹp Văn Hóa Của Người Việt
Ngày đăng: 05/12/2022 12:35 AM

    Đối với mỗi người dân Việt Nam, truyền thống cúng ông Công, ông Táo vào ngày 23 tháng Chạp là một ngày lễ quan trọng, thể hiện tâm linh, tín ngưỡng của người Việt. Đây là một trong những phong tục, nét đẹp văn hóa đã được lưu truyền từ xưa đến nay của người Việt Nam ta .Trước ngày lễ quan trọng này các gia đình gác lại mọi việc, dọn dẹp nhà cửa, sắm sửa đồ lễ đủ bài vị để cúng ông Công, ông Táo “chầu trời” vào đúng giờ đẹp, mong mọi việc hanh thông đến với gia chủ trong năm mới. Bài viết hôm nay gạo Phương Nam sẽ giới thiệu đến các bạn nguồn gốc lễ cúng ông Táo cũng như cách chuẩn bị mâm cổ, văn khấn và những điều cần lưu ý khi thực hiện lễ cúng Táo Quân. Cùng nhau tìm hiểu nhé!

    Cúng ông Công, ông Táo - Tín ngưỡng nhân văn của người Việt

    Lễ cúng ông Công, ông Táo để làm gì?

    Theo quan niệm dân gian, ngày 23 tháng Chạp là ngày tiễn ông Công ông Táo về trời để bẩm báo những việc đã xảy ra trong gia đình của một năm vừa qua. Đây là những vị thần được Ngọc Hoàng phái xuống trần gian theo dõi, ghi chép những việc diễn ra trong năm và đến ngày 23 tháng Chạp. Cho nên, các Táo biết hết tất cả mọi chuyện tốt, xấu của gia chủ. Để ông Công, ông Táo phù hộ cho gia đình năm mới gặp được nhiều điều may mắn, người Việt đã làm lễ tiễn đưa ông Công, ông Táo về chầu Ngọc Hoàng. Các Táo sẽ báo cáo với Ngọc Hoàng về một năm “làm ăn” của gia chủ dưới hạ giới và xin ngài phù hộ cho năm mới nhiều thắng lợi hơn.

    Ngoài ra, trong tâm thức người Việt, “cá vượt vũ môn” hay “cá chép hóa rồng” còn mang ý nghĩa của sự thăng hoa, biểu tượng cho tinh thần vượt khó, ý chí kiên trì chinh phục thử thách để đi đến thành công.

    Các Táo đi trong 7 ngày, đến trưa ngày 30 tháng Chạp lại trở về trần gian, nhập vào thổ công và bếp lửa của gia chủ để “cai quản” một năm mới. Mâm cỗ cúng ông Công, ông Táo ở các miền có khác nhau một chút. Người miền Bắc thường cúng cá chép sống, người miền Trung thường cúng một con ngựa bằng giấy với yên, cương đầy đủ. Ở miền Nam thì đơn giản hơn, người dân thường chỉ cúng mũ, áo và đôi hia bằng giấy.

    Lễ cúng Táo quân gắn với sự tích ông Táo với nhiều dị bản

    Có nhiều câu chuyện kể về tục cúng ông Công, ông Táo nhưng có lẽ trong tâm thức của người Việt, ông Công là vị thần cai quản đất đai trong nhà, còn ông Táo là vị thần trông coi chuyện bếp núc.

    Các thư tịch cổ liên quan đều cho rằng tập quán này có nguồn từ tục thờ "Ngũ tự", để trả công cho 5 vị thần trong gia đình: thần Cổng (Môn thần), thần Cửa (Hộ thần), thần Cửa sổ (Trung lưu thần), thần Bếp (Táo thần) và thần Đường đi trong nhà (Hành thần).

    Lại có thuyết khác nói "Ngũ tự" gồm 5 vị: thần Bếp (Táo thần), thần Giếng (Tĩnh thần), thần Cửa (Môn thần), thần Nhà (Hộ thần), thần Cửa sổ (Trung lưu thần) hoặc 5 vị: thần Bếp (Táo thần), thần Đất (Thổ công), tổ nghề (Tiên sư), thần cửa (Môn gia hộ úy), thần bảo hộ sức khỏe con người và vật nuôi (nhân súc Y thần). trong 5 vị gia thần, Táo quân, Thổ địa và Môn thần được thờ cúng phổ biến nhất. Táo quân được coi là vị thần chủ về phúc đức trong gia đình với tên gọi đầy đủ là "Đông trù tư mệnh Táo phủ thần quân".

    Mâm lễ cúng ông Táo gồm những gì?

    Tùy vào điều kiện kinh tế của mỗi gia đình và phong tục của từng vùng miền mà nghi lễ cúng ông Công, ông Táo sẽ được tổ chức theo nhiều cách khác nhau, nhưng đều mang một sự tôn kính, trang trọng và thể hiện được lòng thành của gia chủ. Mâm cỗ cúng ông Công, ông Táo cũng là cách người Việt thể hiện sự biết ơn với các vị thần trong việc mang lại may mắn, hạnh phúc, sức khỏe cho cả gia đình trong một năm.

    Lễ vật cúng Táo quân truyền thống gồm có: mũ ông Công gồm hai mũ đàn ông và một mũ đàn bà. Mũ dành cho các ông Táo thì có hai cánh chuồn, mũ Táo bà thì không có cánh chuồn. Màu sắc của mũ, áo hay hia ông Công ông Táo thay đổi hàng năm theo ngũ hành. Những đồ mã này sẽ được đốt đi sau lễ cúng ông Táo vào ngày 23 tháng Chạp.

    Với các gia đình cúng chay thuần khiết, mâm cỗ cúng có thể gồm các món canh thập cẩm rau củ hoặc cay măng chay, nem rau củ, đậu phụ sốt nấm cay Tứ Xuyên, giò chay, chả chay, chạo nấm, xôi, chè, nộm, xào thập cẩm rau củ.

    Đơn giản hơn nữa có thể chuẩn bị mâm cỗ cúng chay theo trường phái trí tuệ. Theo đó, mâm cỗ cúng ông Công, ông Táo chỉ gồm: 1 mâm ngũ quả, 3 bát chè, 1 đĩa xôi, hoa tươi, nước, nến đỏ và 3 “ông” cá chép sống. Những người theo trường phái này không dâng cúng và đốt mũ, tiền vàng và cá chép giấy. Khi thắp hương xong, gia chủ sẽ mang cá thả ra sông.

    Tuy nhiên, nếu bạn là một Phật tử cần chú ý đến các lễ vật dâng cúng ngày tiễn ông Công ông Táo cũng như tổ tiên nên là những lễ vật thanh tịnh. Không chỉ là hương, hoa, trà, quả thực, lễ vật quan trọng nhất chúng ta cần dâng lên là hương của tâm: hương niệm, hương định, hương tuệ, hương giải thoát và hương giải thoát tri kiến hương.

    Với các gia đình muốn cúng mặn, mâm cỗ cúng ông Công ông Táo bao gồm: 1 đĩa gạo, 1 đĩa muối, gà luộc hoặc 1 khổ thịt vai gáy luộc, 1 bát canh, 1 đĩa xào, 1 đĩa giò, 1 con cá chép rán (hoặc cá chép sống), 1 đĩa xôi gấc, 1 đĩa hoa quả, 1 ấm trà sen, 3 chén rượu, quả cau, lá trầu, 1 lọ hoa, 1 tập giấy tiền, vàng mã.

    Cũng cách chuẩn bị lễ vật cúng ông Công ông Táo khác, gồm có: Một chiếc lọng màu đỏ có diềm vàng để che nắng che mưa; một chiếc bàn đủ lớn để đặt mâm lễ, mặt bàn được trải tấm vải đỏ, một miếng vải đỏ dài trải dưới đất như miếng thảm đỏ để đưa tiễn Thần Táo Quân.

    Ở miền Trung, người ta cúng một con ngựa bằng giấy với yên, cương đầy đủ. Còn ở miền Nam thì đơn giản hơn, chỉ cúng mũ, áo và đôi hia bằng giấy là đủ.

    Sự khác biệt trong văn hóa cúng ông Táo ở Ba miền Bắc - Trung - Nam

    Ngoài những điểm tương đồng này, thì tuỳ theo phong tục vùng miền mà nghi lễ cúng ông Công, ông Táo giữa 3 miền Bắc-Trung-Nam có sự khác biệt nhất định, nhưng nhìn chung là đều thể tấm lòng thành kính của gia chủ đối với vị thần cai quản việc phúc đức trong nhà.

    Văn hóa cúng Ông Táo tại miền Bắc

    Người miền Bắc thường cúng ông Công ông Táo từ khá sớm, các gia đình phần lớn đều chuẩn bị mâm cỗ làm lễ từ khoảng 20 tháng Chạp và muộn nhất là vào trưa ngày 23. Sở dĩ không nhiều nơi làm lễ cúng sau khoảng thời gian này là vì có quan niệm rằng kể từ 12 giờ trưa ngày 23 tháng Chạp, các Táo phải về thiên đình làm lễ chầu với Ngọc Hoàng nên không còn ở dương gian để nhận lễ được.

    Nét đặc trưng văn hoá khác biệt nhất của miền Bắc đối với 2 miền còn lại là đại đa số các gia đình thường dùng cá chép để làm đồ cúng lễ. Tuỳ theo từng địa phương nói chung và gia đình nói riêng mà đó có thể là cá chép sống, hoặc cá chép giấy với số lượng khác nhau. Cá chép còn sống được đặt cạnh mâm lễ vật, sau khi xong lễ thì được đem thả phóng sinh ở ao hồ, sông suối gần nhà với ý nghĩa cá chép hoá rồng, làm phương tiện đưa các Táo trở về thiên đình. Bên cạnh đó, việc phóng sinh cá chép vào ngày này còn thể hiện tấm lòng nhân hậu, đức độ và thiện lương của gia chủ.

    Ngoài ra, trong mâm cúng ông Công ông Táo của người miền Bắc còn không thể thiếu bộ áo mũ các Táo. Và mâm cỗ cúng thường là những món truyền thống như xôi, gà, giò, nem, canh măng... cũng có thể là mâm cỗ chay với các món xôi, chè...

    Văn hóa cúng Ông Táo tại miền Trung

    Tục cúng ông Công ông Táo của người miền Trung thường được cho là cầu kỳ nhất trong 3 miền. Không cúng áo mũ vàng mã cho các Táo như miền Bắc, người miền Trung thường dâng lên một con ngựa bằng giấy, có yên cương đầy đủ, đốt vàng mã và dâng cúng nhiều lễ vật.

    Công việc đầu tiên mà người miền Trung làm trong nghi lễ cúng ông Táo chính là thay mới bên trong lư hương và lau dọn bàn thờ ông Táo sạch sẽ, chuẩn bị tươm tất cho lễ cúng diễn ra vào ngày 23 tháng Chạp. Sau khi cúng xong, gia chủ sẽ tiến hành tiễn tượng 3 Táo quân cũ bằng đất nung khỏi bàn thờ và đưa tới các am miếu ở đầu xóm hoặc ở dưới các gốc cây cổ thụ ngã ba đường. Tiếp đến là rước tượng 3 Táo quân mới đặt lại lên bàn thờ để bắt đầu năm mới.

    Người dân Huế còn có tục dựng cây nêu trước sân nhà hay sân đình trong sáng ngày 23. Lễ cúng chiều 30 Tết, họ lại rước thần về và sáng mồng 1 Tết an vị ông Táo mới.

    Văn hóa cúng Ông Táo tại miền Nam

    Theo phong tục của người miền Nam xưa thì có nhiều điều khác biệt so với cách cúng ngày nay. Các gia đình thường cúng Táo quân vào buổi đêm, trong khoảng thời gian từ 20 giờ đến 23 giờ ngày 23 tháng Chạp. Bởi quan niệm rằng, lễ cúng ông Táo chỉ được thực hiện vào cuối ngày, khi cả gia đình đã dùng xong bữa tối, không phải dùng đến bếp núc để nấu nướng nhằm tránh làm phiền đến các Táo thì nghi lễ tiễn Táo về chầu trời mới có hiệu quả.

    Tuy nhiên, do có sự giao thoa văn hoá nên thời gian cúng và mâm cỗ cúng ông Táo của người miền Nam ít nhiều có sự thay đổi. Mọi nhà làm lễ tiễn ông Táo từ sáng sớm tại khu vực đặt bếp nấu, với mâm lễ tuỳ điều kiện nhưng không thể thiếu những chén chè trôi nước, đĩa kẹo được làm từ mè đen và đậu phộng, nhang đèn, 3 chung nước nhỏ và đặc biệt là bộ "cò bay, ngựa chạy." "Cò bay, ngựa chạy" là hình giấy hình con cò và con ngựa (khác với miền Bắc là sử dụng khung tre) dùng để hoá thật sau khi xong lễ với mong muốn Táo về chầu trời nhanh hơn. Bên cạnh đó, gia chủ còn sắm 3 bộ quần áo mới bằng giấy cho 3 vị Táo.

    Thời gian cúng và văn khấn cúng ông Táo đúng cách

    Cúng 23 tháng chạp vào thời gian nào? Theo chuyên gia phong thuỷ thì thời gian cúng ông Công ông Táo phải thực hiện trước 12h trưa ngày 23 tháng Chạp Âm lịch. Gia đình có thể cúng vào buổi trưa hoặc tối ngày 22 tháng Chạp.

    Để cúng ông Công ông Táo về chầu trời, các gia đình cần chuẩn bị 3 con cá chép đỏ và thả vào chậu nước, đặt cạnh mâm cỗ. Cá chép ở đây mang ý nghĩa là “cá chép hóa rồng” để đưa ông Công ông Táo về chầu trời.Gia chủ cần chuẩn bị văn khấn ông Công ông Táo đầy đủ và chuẩn nhất. Sau khi khấn xong, hương cháy được 2/3 thì đem vàng mã ra hóa, khi cháy hết thì đổ 3 chén rượu vào tro. Cuối cùng thì mang cá chép ra hồ để phóng sinh.

    Văn khấn Ông Táo trong dân gian

    Nam mô a di đà Phật!

    Nam mô a di đà Phật!

    Nam mô a di đà Phật!

    Kính lạy Ngài Đông Trù Tư Mệnh Táo Phủ Thần Quân!

    Tín chủ con là : ............. Ngụ tại : .......................

    Nhằm ngày 23 tháng Chạp, tín chủ chúng con thành tâm, sửa biện hương hoa phẩm vật, xiêm hài áo mũ, nghi lễ cung trần, dâng lên trước án, dâng hiến Tôn Thần, đốt nén Tâm Hương dốc lòng bái thỉnh.

    Chúng con kính mời: Ngài Đông Trù Tư Mệnh Táo Phủ Thần Quân giáng lâm trước án thụ hưởng lễ vật.

    Phỏng theo lệ cũ, Ngài là vị chủ, Ngũ Tự Gia Thần, soi xét lòng trần, Táo Quân chứng giám.

    Trong năm sai phạm, các tội lỗi lầm, cúi xin Tôn Thần, gia ân châm chước.

    Ban lộc, ban phước, phù hộ toàn gia, trai gái, trẻ già, an ninh khang thái.

    Dãi tấm lòng thành, cúi xin chứng giám.

    Cẩn cáo.

    Nam mô a di đà Phật! Nam mô a di đà Phật! Nam mô a di đà Phật!

    Văn khấn Ông Táo trong Tết cổ truyền Việt

    Nam mô a di đà Phật!

    Nam mô a di đà Phật!

    Nam mô a di đà Phật!

    Con lạy chín phương Trời, mười phương Chư Phật, Chư Phật mười phương

    Con kính lạy Ngài đông trù Tư mệnh Táo phủ Thần quân.

    Tín chủ (chúng) con là: …………… Ngụ tại: …………

    Hôm nay, ngày 23 tháng Chạp tín chủ chúng con thành tâm sắp sửa hương hoa phẩm luật, xiêm hài áo mũ, kính dâng tôn thần.

    Thắp nén tâm hương tín chủ con thành tâm kính bái.

    Chúng con kính mời ngài Đông trù Tư mệnh Táo phủ Thần quân hiển linh trước án hưởng thụ lễ vật.

    Cúi xin Tôn thần gia ân xá tội cho mọi lỗi lầm trong năm qua gia chủ chúng con sai phạm.

    Xin Tôn thần ban phước lộc, phù hộ toàn gia chúng con, trai gái, già trẻ sức khỏe dồi dào, an khang thịnh vượng, vạn sự tốt lành.

    Chúng con lễ bạn tâm thành, kính lễ cầu xin, mong Tôn thần phù hộ độ trì.

    Nam mô a di đà Phật! Nam mô a di đà Phật! Nam mô a di đà Phật!

    Những điều lưu ý khi tiến hành lễ cúng ông Táo

    Cách chọn Cá Chép cúng Ông Công - Ông Táo

    Nghi lễ cúng ông Công ông Táo không thể thiếu cá chép. Cá chép để cúng ông Táo thường là cá chép đỏ. Khi chọn cá bạn nên chọn những chú cá còn khỏe mạnh. Để kiểm tra thì khi chạm tay vào mặt nước thấy cá bơi nhanh, quẫy mạnh là đạt.

    Khi mang cá về nhà bạn cần thả vào một chậu hoặc bát nước sạch, lưu ý không dùng tay vớt cá nhiều lần từ chỗ này sang chỗ khác. Khi mang cá đi thả ở ao, hồ, sông, suối  thì nên chọn nơi nước chưa bị ô nhiễm. Lưu ý, lúc thả cá thì phải xuống tận mép nước để thả chứ tuyệt đối không đứng từ cao ném hay hất cá xuống.

    Cách chọn Cá Chép cúng Ông Công - Ông Táo

    Một năm mở đầu bằng tết Nguyên đán và kết thúc bằng tết Táo quân vào 23 tháng Chạp. Tiễn ông Công, ông Táo về chầu trời, gạo Phương Nam mong rằng những vất vả, muộn phiền của năm cũ sẽ qua đi, một năm mới bình an, tốt lành sẽ đến với mọi người.

    Chia sẻ:
    Bài viết khác:
    0
    Zalo
    Hotline