Mâm ngũ quả ngày Tết cổ truyền - Nét đẹp văn hóa của người Việt
Mâm ngũ quả ngày Tết từ lâu đã trở thành một nét văn hóa đặc trưng trong đời sống người Việt, mang theo những giá trị truyền thống và ý nghĩa phong thủy sâu sắc. Không chỉ là sự kết hợp hài hòa của năm loại trái cây tượng trưng cho ngũ hành, mâm ngũ quả còn gửi gắm mong ước về một năm mới bình an, thịnh vượng và may mắn. Cùng Gạo Phương Nam tìm hiểu cách bày trí, ý nghĩa của từng loại quả và bí quyết để tạo nên mâm ngũ quả đẹp mắt, đúng chuẩn trong ngày Tết cổ truyền.
1. Mâm ngũ quả ngày tết là gì?
Mâm ngũ quả ngày Tết là một mâm trái cây gồm khoảng năm loại quả khác nhau, được nhiều gia đình Việt trưng bày trên bàn thờ tổ tiên trong dịp Tết Nguyên Đán. Đây là một nét văn hóa truyền thống đặc sắc, mang ý nghĩa sâu sắc cả về tâm linh lẫn phong thủy. Mỗi loại quả trên mâm ngũ quả tượng trưng cho những giá trị nhất định thông qua tên gọi, màu sắc và cách sắp xếp. Dù ở thành thị hay nông thôn, mâm ngũ quả luôn hiện diện như một phần không thể thiếu, thể hiện lòng hiếu thảo của con cháu đối với tổ tiên và ước vọng về một năm mới an khang, thịnh vượng.
Tùy từng vùng miền với đặc trưng khí hậu, sản vật và quan niệm riêng, các gia đình sẽ chọn những loại quả phù hợp để bày trí. Mâm ngũ quả không chỉ đại diện cho ngũ hành Kim – Mộc – Thủy – Hỏa – Thổ mà còn gửi gắm những mong muốn về sự đủ đầy, may mắn và hạnh phúc cho năm mới. Với màu sắc tươi sáng như đỏ, cam, xanh, trắng, vàng, mâm ngũ quả không chỉ làm đẹp thêm không gian ngày Tết mà còn thể hiện sự gắn kết giữa các thế hệ, gìn giữ nét đẹp văn hóa Việt Nam qua bao đời.
2. Ý Nghĩa Mâm Ngũ Quả Ngày Tết
Từ xa xưa đến nay, cứ Tết đến là trên bàn thờ gia tiên của các gia đình lại có một mâm ngũ quả để cúng tổ tiên, ông bà,... Sở dĩ, phong tục này lại được gìn giữ và lưu truyền đến ngày nay, là nhờ vào ý nghĩa tuyệt vời mà nó mang lại. Cụ thể như, mâm ngũ quả ngày Tết, thể hiện cho 5 yếu tố là Kim, Mộc, Thủy, Hỏa, Thổ. Đây là 5 yếu tố được cho là đã cấu thành nên vũ trụ trong quan niệm của người Việt nói riêng và của văn hóa Á Đông nói chung.
Mâm ngũ quả được xem là một phần không thể thiếu trong dịp Tết đến xuân về, tại mỗi gia đình dù là miền Bắc, miền Trung hay miền Nam thì đều cố gắng chuẩn bị thật đầy đủ và tinh tươm nhất cho mâm ngũ quả để dâng lên tổ tiên, ông bà của mình.
Theo quan niệm của người Việt nói riêng và văn hóa phương Đông nói chung thì mâm ngũ quả còn tượng trưng cho 5 yếu tố của Ngũ hành là Kim, Mộc, Thủy, Hỏa, Thổ. Đó cũng là lý do mà mâm ngũ quả thường có 5 loại trái cây với tên gọi và màu sắc khác nhau.
Mâm ngũ quả ngày Tết tượng trưng cho lòng hiếu thảo, sự thành tâm của con cháu đối với ông bà, tổ tiên và thể hiện tốt hiếu đạo “uống nước nhớ nguồn” trong những ngày đầu năm. Bên cạnh đó, nó còn mang ý nghĩa của sự tươi trẻ, mới mẻ và những mong ước của gia chủ về những điều tốt lành cho một năm mới sắp tới.
Mâm ngũ quả ngày Tết ở các miền khác nhau thì cũng có một số điểm khác biệt nho nhỏ so với nhau, như đối với miền Bắc thường thì mâm ngũ quả sẽ gồm các trái như chuối, bưởi, đào, hồng, quýt, quất, lê… Đặc biệt, đối với mâm ngũ quả ở miền Bắc nhất thiết phải có nải chuối bởi vì theo quan niệm thì nải chuối có hình dáng như bàn tay ngửa thể hiện cho sự che chở, bảo bọc của đất trời.
Đối với mâm ngũ quả của miền Trung thì do có phần giao thoa văn hóa 2 miền Bắc - Nam nên mâm ngũ quả vẫn bày biện đủ các loại của 02 miền như chuối, mãng cầu, sung, dừa, đu đủ, xoài, cam, lê ki ma, thanh long…
Cuối cùng là miền Nam thì mâm ngũ quả của người miền Nam thường có các loại trái như mãng cầu, dừa, đu đủ, xoài, sung. Và cũng từ mâm ngũ quả của miền Nam mà lại xuất hiện nhiều câu đồng âm về mâm ngũ quả như “Cầu sung dừa đủ xài” hoặc “Cầu dừa đủ xài sung”,...
Sự đa dạng trong cách bày biện mâm ngũ quả giữa các miền Bắc, Trung, Nam không chỉ làm phong phú thêm nét văn hóa mà còn thể hiện sự sáng tạo của người dân trong việc gìn giữ và phát huy truyền thống.
Mâm ngũ quả ngày Tết là không chỉ là một phong tục tập quán mà còn là một phần của bản sắc văn hóa dân tộc. Nó phản ánh tâm tư, nguyện vọng của người dân trong việc gìn giữ truyền thống và mong muốn hướng về cội nguồn, từ đó tạo ra một không gian văn hóa phong phú và ý nghĩa trong những ngày đầu năm mới.
Ngày nay, với tính sáng tạo bao la, các bạn trẻ đã biến tấu, sáng tạo thêm một số loại mâm ngũ quả như là “Cầu dừa đủ chỉ tiêu” hay là “Cầu dừa đủ qua môn”,...Dù là loại trái cây gì thì mỗi loại trái cây đều mang những ý nghĩa riêng, góp phần tạo nên không khí Tết vui tươi và ấm áp.
3. Những điều cần biết khi bày mâm ngũ quả
Để có được mâm ngũ quả tươm tất, đủ đầy, bạn cần lưu ý những điều dưới đây.
3.1. Cách chọn hoa quả để bày
Mâm ngũ quả ngày Tết gồm những gì? Tùy vào từng vùng miền, địa phương, gia chủ sẽ chọn lựa 5 loại trái cây với 5 sắc màu khác nhau để trưng bày trên bàn thờ tổ tiên hoặc để ở ngoài phòng tiếp khách.
Khi chọn trái cây để bày lên mâm ngũ quả, bạn nên chọn những quả chín vừa tới hoặc quả ương, chọn quả chắc tay, không trầy xước, còn cuống xanh. Để có một mâm ngũ quả đẹp, bạn nên mua các quả có màu sắc rực rỡ và tươi mới.
3.2 Những điều kiêng kỵ khi xếp mâm ngũ quả ngày Tết
Khi trưng bày mâm ngũ quả, bạn nên lưu ý:
Người miền Nam thường kiêng cúng táo, lê, chuối… vì theo họ đây là những loại quả mang ý nghĩa không tốt cho công danh sự nghiệp
Không chọn những quả chín quá vì rất dễ hư hỏng - điềm không may trong năm mới
Bạn cần chuẩn bị mâm ngũ quả trước đêm 30 Tết
Không sử dụng trái cây giả trong mâm ngũ quả
4. Cách bày mâm ngũ quả ngày Tết CHUẨN 3 MIỀN cực đẹp
Tùy theo từng nơi sẽ có cách trang trí mâm ngũ quả ngày Tết khác nhau. Bạn có thể tham khảo một số cách bày trí của ba miền ngay dưới đây.
4.1. Mâm ngũ quả ngày Tết miền Bắc
Đặc điểm mâm ngũ quả của miền Bắc
Với miền Bắc, mâm ngũ quả thường tuân theo ngũ hành trong văn hóa phương Đông. Mâm ngũ quả theo phong thủy sẽ được phối theo 5 màu: Kim - màu trắng, mộc - xanh lá, thủy - màu đen, hỏa - màu đỏ, thổ - màu vàng. Mâm ngũ quả miền Bắc thường có:
- Chuối xanh, bày theo nải là biểu tượng của sự quây quần, sum vầy
- Bưởi vàng - biểu tượng của sự sung túc, giàu có, may mắn
- Phật thủ - loại quả có hương thơm dịu nhẹ, lưu giữ thần Phật
- Quất cảnh, ớt đỏ được trang trí xung quanh, tô điểm thêm sắc vàng, đỏ rực rỡ
- Dứa với hương thơm nồng nàn, thể hiện ước mơ cho năm mới an lành, khỏe mạnh…
Cách bày mâm ngũ quả ngày Tết miền Bắc
Trong mâm ngũ quả ở miền Bắc, nải chuối xanh - tượng trưng cho hành mộc thường được đặt ở dưới cùng để đỡ lấy các loại quả khác. Nải chuối như một bàn tay nâng đỡ, che chở cho gia chủ.
Quả phật thủ, bưởi vàng - tượng trưng cho hành thổ thường được đặt ở chính giữa nải chuối. Các loại hoa quả còn lại như ớt đỏ - tượng trưng cho hành hỏa, đào, lê - hành kim được bày trí xung quanh mâm ngũ quả sao cho hài hòa, cân đối. Người miền Bắc thường kiêng dùng các loại quả có gai nhọn, có mùi hay thân xù xì vì theo quan niệm, chúng sẽ mang lại vận rủi cho gia chủ.
Các loại trái cây bày trong mâm ngũ quả sẽ được chọn theo số lẻ, xếp đan xen và so le với nhau. Hoa quả mua về không nên rửa qua nước mà chỉ nên lau nhẹ nhàng để quả tươi lâu.
4.2. Mâm ngũ quả ngày Tết miền Trung
Đặc điểm mâm ngũ quả của miền Trung
Mảnh đất miền Trung thường gặp bão lũ, hạn hán và nhiều thiên tai nên các loại trái cây không được phong phú như nhiều nơi khác. Chính vì vậy, mâm ngũ quả ngày Tết tại miền Trung thường khá đơn giản và là sự giao thoa của hai miền Bắc - Nam. Những loại trái cây này thường là cây nhà lá vườn, mùa nào thức nấy, miễn là gia chủ thành tâm.
Tại miền Trung, trong mâm ngũ quả thường có:
- Cam - tượng trưng cho sự thành đạt
- Dừa - có nghĩa không thiếu, chuối - có ý che chở, sự sung túc, đùm bọc và gắn kết
- Xoài - cầu mong cho việc tiêu xài vừa đủ
- Đu đủ - thịnh vượng, đủ đầy
- Quýt - mang lại sự thành công, thành đạt trong năm mới
- Thanh long - ngụ ý rồng mây gặp hội, dứa, mãng cầu, sung, dưa hấu…
Cách chưng mâm ngũ quả ngày Tết miền Trung
Cách trang trí của người miền Trung khá đơn giản và không cầu kỳ. Họ sẽ đặt những quả to, nặng ở dưới cùng, những quả nhỏ được xếp đan xen lẫn nhau để tạo nên sự hài hòa hoàn hảo.
4.3. Mâm ngũ quả ngày Tết miền Nam
Đặc điểm mâm ngũ quả của miền Nam
Vùng đất Nam Bộ thường rất cầu kỳ trong việc ăn uống và trang trí mâm ngũ quả. Người dân miền Nam thường chỉn chu, cẩn thận khi chọn hoa quả và tránh những loại quả có phát âm không tốt như lê (lê lết, dễ thất bại), chuối (chúi nhủi, không phất lên được), quýt (quýt làm cam chịu), táo - người miền Nam thường gọi là quả “bom”, sầu riêng - loại quả này có cái tên với ý nghĩa khá buồn…
Người miền Nam ít chú ý tới màu sắc mà thường chọn quả theo cách phát âm. Theo Tiến sĩ sử học Hãn Nguyên Nguyễn Nhã, mâm ngũ quả tại mảnh đất Nam Bộ sẽ gồm những quả tương ứng với cách phát âm “cầu sung vừa đủ xài” và có thể thêm trái dứa để thể hiện sự vững chãi, mong muốn con cháu đầy nhà.
Với mong muốn một năm sung túc, người miền Nam sẽ bày trí mâm ngũ quả ngày Tết cầu, dừa, đủ, xoài với các loại quả quen thuộc như:
- Mãng cầu - cầu chúc những điều tốt đẹp
- Sung - mong muốn sung túc
- Dừa - có âm tương tự như “vừa” với nghĩa không thiếu
- Đu đủ - mang lại sự phồn thịnh, đủ đầy
- Xoài - có âm na na như “xài” với ý nghĩa cả năm tiêu xài không thiếu thốn
Đặc biệt, mâm ngũ quả của miền Nam thường có thêm cặp dưa hấu - tượng trưng cho sự viên mãn, tròn đầy
Cách làm mâm ngũ quả ngày Tết miền Nam
Người miền Nam thường xếp các quả nặng, to và màu xanh ở phía dưới. Bên trên là những quả chín, nhỏ xen kẽ nhau. Đặc biệt, họ thường trang trí mâm ngũ quả giống như một ngọn tháp. Hai bên mâm ngũ quả là cặp dưa hấu đẹp mắt.
5. Một số lưu ý cần tránh khi bày mâm ngũ quả ngày Tết
Hiểu sai về ý nghĩa mâm ngũ quả, ý nghĩa từng quả
Mâm ngũ quả mang ý nghĩa theo thuyết Ngũ hành của phương đông. Vì thế khi trang trí mâm ngũ quả bạn cũng bắt buộc làm theo để tránh mắc lỗi như chọn các loại trái cây không có ý nghĩa hoặc không đủ 5 màu của ngũ hành.
Bạn có thể tham khảo một số loại trái cây tương ứng với Ngũ hành:
- Kim – màu trắng: Dưa lê trắng, lê trắng,…
- Mộc – màu xanh lá: Dưa hấu, chuối xanh, xoài xanh, đu đủ xanh, mãng cầu, trái na, trái sung, trái dừa,…
- Thủy – màu đen: Nho đen, vú sữa hay những trái cây có màu sậm tối.
- Hỏa – màu đỏ: Táo đỏ, trái hồng, trái dừa lửa, thanh long,…
- Thổ – màu vàng: Cam vàng, quýt vàng, dưa hấu vàng, dưa lê vàng, xoài chín, phật thủ,...
Rửa quả cho sạch để bày
Thông thường nhiều người suy nghĩ rằng khi trang trí mâm ngũ quả thì các loại trái cây phải bóng loáng, đẹp tuy nhiên điều này sẽ làm cho trái cây bị héo nhanh, không trưng được lâu.
Do đó các bạn chỉ cần dùng giấy ướt lau sạch vỏ ngoài của trái cây, sau đó phết một lớp dầu ăn thật mỏng lên để tạo lớp vỏ bóng loáng cực kỳ đẹp mắt
Sai lầm khi chưng quá 5 quả
Các loại hoa quả, trái cây ngày càng đa dạng hơn rất nhiều nhưng không vì thế mà bày tất cả lên mâm ngũ quả, rất nhiều người muốn bày nhiều loại quả hơn. Tuy nhiên, bạn cần lưu ý mâm ngũ quả thì chỉ bày quả chứ không nên đặt thêm hoa hoặc bất cứ thực phẩm nào khác nữa.
Chọn sai số lượng quả
Nải chuối khi đem chưng phải đều, các quả phân bổ đều nhau và hướng lên trên như bàn tay xòe ra nâng đỡ và số quả phải là lẻ, hứng lộc bao bọc cho toàn thể gia đình. Khi chọn quả yêu cầu quả to, tay dài mập, đều nhau, da quả phải trơn, vàng chanh hoặc xanh nhạt, có mùi thơm thoang thoảng của chanh tươi.
Cách chọn các loại quả bày trong ngày tết
Để có một mâm ngũ quả đẹp, màu sắc tươi mới, để được lâu, người tiêu dùng nên cẩn thận kỹ càng trong khâu chọn lựa vì mỗi dịp Tết đến, hàng hóa rất nhiều nên cần phải có sự sáng suốt trong khâu mua hàng đặc biệt là trái cây bày mâm ngũ quả, cụ thể:
Chọn quả mới chín tới để vẫn có màu sắc tươi và bày được lâu.
Chọn quả chắc tay, không bị dập, trầy xước còn cuống và lá.
Không nên rửa quả sẽ làm quả nhanh bị héo hoặc hỏng nếu có chỗ đọng nước.
Quan niệm người dân về mâm ngũ quả ngày Tết của mỗi miền mỗi khác, nhưng tựu trung, mâm ngũ quả trên bàn thờ ngày Tết vẫn là nơi hội tụ của của nét đẹp văn hóa lâu đời của dân tộc và ý nguyện cầu hòa thuận, no đủ, an lành người Việt. Chưng bày mâm ngũ quả trên bàn thờ của gia đình trong những ngày Tết mang ý nghĩa giữ gìn bản sắc văn hóa độc đáo của người Việt. Chính vì vậy, dù ở phương trời nào, đến ngày Tết cổ truyền người dân Việt vẫn không bỏ qua tục lệ này, như một sự nhắc nhở, cho bản thân và cho con cháu, về cội nguồn của mình.
Nhân dịp năm mới, Gạo Phương Nam xin gửi lời cảm ơn đến tất cả quý khách hàng cùng bạn đọc đã ủng hộ trong suốt thời gian qua. Chúc mọi người cùng gia đình 1 năm mới an khang, thịnh vượng.
6. Hình ảnh về mâm ngũ quả đẹp cho ngày Tết